Chcemy przybliżyć turystom odwiedzającym Stargard wybitne walory architektoniczne i zarazem piękno jego zabytków. Nasze miasto może być wzorcem do nauki pomorskiej historii. Dlatego wytyczony został staromiejski szlak turystyczny STARGARD - KLEJNOT POMORZA.

      Trasa szlaku biegnie po okręgu. Umożliwia to rozpoczęcie wędrówki w każdym jej miejscu. Przejście szlaku w całości gwarantuje turyście zwiedzenie najważniejszych obiektów zabytkowych miasta. Szlak prowadzi w większości dziewiętnastowiecznymi plantami długości ok. 3 km, utworzonymi wzdłuż potężnych bastionów, fos, murów, bram, baszt, bastei i wałów, z którymi jedynie krakowskie konkurować mogą. Idąc szlakiem, z perspektywy i z bliska turyści podziwiać będą m.in. strzeliste wieże kościołów, np. św. Jana 99 m wysokości, najwyższe baszty w kraju, np. Morze Czerwone 34 m oraz unikalną, rozpiętą nad korytem rzeki Bramę Młyńską, która posiada zaledwie jeden odpowiednik w Europie. Obejrzeć będą oni mogli ponadto najokazalszy, średniowieczny ratusz na Pomorzu z kunsztownymi zdobieniami szczytów. Zainteresowani, kierując się nieco na północ od szlaku, zobaczą szesnastowieczny, największy na terenie Polski - krzyż pokutny.

      Prawdziwą jednak ucztą dla każdego będzie zwiedzenie kolegiaty NMP Królowej Świata. Ta monummentalna, dwuwieżowa bazylika - wzorzec wielu budowli w minimum trzech krajach, uznana jest za najpiękniejszy gotycki ceglany kościół w Polsce.

      Wszystkie te obiekty pochodzą z czasu miasta republiki. Stargard był wówczas zaliczany do największych ośrodków Pobrzeża Bałtyku i obecnej Polski.
Trasa szlaku ilustruje należycie wyjątkowość Stargardu - miasta, które nie posiada sobie równych na Pomorzu Zachodnim i Środkowym, uwzględniając klasę i nagromadzenie obiektów zabytkowych. Powinien je obejrzeć każdy Pomorzanin, chcący dobrze poznać historię regionu oraz każdy, prawdziwy koneser architektury z terenu Polski i reszty Europy.

      Czas przejścia szlakiem wynosi nieco ponad 2 godz. Czas ten nie uwzględnia np. zwiedzania Muzeum, czy wejścia na taras widokowy baszty Morze Czerwone lub kolegiaty NMP, ale umożliwa za to krótki odpoczynek, w jednym z licznych parków Stargardu.

O KLEJNOCIE POMORZA

O KOŚCIOŁACH

O STARGARDZIE – MIEŚCIE HANZEATYCKIM

O GOSPODARCE STARGARDU

1. RYNEK STAROMIEJSKI - serce miasta średniowiecznego. Wytyczony w czasie lokacji Stargardu. Wokół najważniejsze budowle miasta oraz domy bogatych mieszczan. Do ubiegłego wieku - jarmarki.

2. RATUSZ - najokazalszy, spośród średniowiecznych tego typu obiektów na Pomorzu. Początki ok. 1250 r., przebudowany w XIVw. Obecna, późnogotycka forma II poł. XVI w. Szczyty zdobione kunsztownym maswerkiem sieciowym. Wielki pożar w 1635 r. strawił wraz z ratuszem archiwum miejskie. Odbudowany. Ponowne zniszczenia w 1945 r. Kolejna odbudowa w latach 1957-61.

3.ODWACH - ok. 1720 r. w stylu barokowym. Siedziba straży stargardzkiego garnizonu. Brak pierwowzoru dla tego typu budowli na. Pomorzu. Obecnie siedziba Muzeum.

4. KAMIENICE BAROKOWE - przy Rynku Staromiejskim. Nr 3 - XVII w. (Nowa Giełda?) odbudowana po pożarze w 1635 r., nr 4 - wybudowana w tym samym czasie (wcześniej teren cmentarza przykościelnego). Po zniszczeniach w 1945 r. - odbudowane w stylu barokowym. W kamienicy nr 4 siedziba Centrum Informacji Turystycznej, prowadzonego przez Towarzystwo Przyjaciół Stargardu.

5. KOLEGIATA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY KRÓLOWEJ ŚWIATA - najcenniejszy zabytek Pomorza Zachodniego i Środkowego, jednocześnie najpiękniejszy, gotycki, ceglany kościół w Polsce. Inspiracja dla twórców dziesiątków budowli w minimum trzech krajach. Początek budowy w 1292 r., obecna bryła w kształcie z XIV-XV w. Dwuwieżowa bazylika z wieńcem kaplic w obejściu chóru. Typ hanzeatyckiej katedry miejskiej, reprezentowany jedynie w największych miastach Pobrzeża Bałtyku. Koronkowe, ceramiczne zdobienia elewacji; oryginalny wystrój wież - tzw. blenda stargardzka, unikalna galeryjka tryforyjna w prezbiterium podnoszą dodatkowo klasę dzieła. Wnętrze, po licznych zniszczeniach obiektu uboższe: ołtarz z 1663 r., malowidła ścienne (XV-XVIII w.), epitafia, ołtarze, obramowania wejść do kaplic (XVIII w.), witraże (XIX-XX w.).

6. ZESPÓŁ PLEBANII - trzy najstarsze budynki datowane na XIV, XVI i XIX w. W XV w. szkoła, później: mieszkania duchownych i organistów, muzea, diakonat, biura parafii.

7. BASZTA JEŃCÓW - XV w., najprostsza ze stargardzkich baszt (forma cylindra), wys. 13 m, krenelaż.

8. MURY MIEJSKIE - podstawowy element umocnień Stargardu, jednego z najsilniej obwarowanych miast pomorskich. Z pierwotnego pierścienia o długości 2260 m (obejmował on obszar równy dwóm poznańskim starówkom) zachowało się 1040 m. Mur o wys. do 8 m. Skuteczność obronną murów podnosiły: czatownie - półbaszty (45), baszty (9), bramy z przedbramiami (4), basteje (4) oraz oddzielone od nich fosą wewnętrzną i oblane zewnętrzną - wały z bastionami (usypane w XVI, a podwyższone w XVII w.) Idąc Aleją Słowiczą grzbietem dawnego wału, zobaczyć można (na planie nieoznaczone): amfiteatr i neorenesansową willę (1926 r.), zasłużonej dla Stargardu młynarskiej rodziny Karowów. Obecnie siedziba Młodzieżowego Domu Kultury.

9. BASZTA TKACZY - (Lodowa, Wieża Sukienników) - XV w., osiem kondygnacji, wys. 31 m. Obok baszty Morze Czerwone, należy do najokazalszych baszt w Polsce. W perspektywie ul. Sukienniczej - piękna panorama fortyfikacji miejskich (niewiele takich w Polsce).
 

10. BASTEJA - pocz. XVI w. Wysunięty przed lico muru element fortyfikacji, dostosowany do rozwoju broni palnej. W XIX w. - funkcje mieszkalne, obecnie oddział Muzeum.

11. BRAMA PYRZYCKA - XIII - XV w., jedna z najpiękniejszych na Pomorzu, w formie zbliżona do nieistniejącej bramy Świętojańskiej. Przed nią, trakt ze Skalina zbiegał się z gościńcem pyrzyckim (zwanym do XIX w. Polską Drogą).

12. KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEGO DUCHA - powstał w latach 1874 - 77. Neogotycka salowa budowla, z emporami we wnętrzu, wysmukła wieża o wys. ponad 50 m. Czwarta świątynia w tym miejscu.

13. DOM KLETZINA - (Rohledera) - I/II ćw. XVI w. Siedziba zamożnego kupca. Bogato zdobiony kamienno -ceglany szczyt. Obiekt odbudowany po zniszczeniach z 1945 r. Siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej.

14. BASZTA MORZE CZERWONE - najokazalsza baszta miejska w Polsce o wys. 34 m. Siedem kondygnacji, trzy galerie obronne. Przejście pod basztą przebito w 1869 r. Nazwa od czerwonego (rudy darniowe) koloru bagna przed basztą lub wg legendy - od morza krwi tu przelanej.

15. WIEŻA CIŚNIEŃ - neogotycka z 1896 - 97 r. Wysokość 65 m, bogato zdobiona elewacja. Rzadki, tej klasy, zabytek techniki XIX w.

16. KOŚCIÓŁ ŚW. ŚW. PIOTRA I PAWŁA - z lat 1890-91. Neogotycki, na planie krzyża greckiego (wieża wys. 33 m). Jedna z pięciu stargardzkich świątyń, powstałych w tym okresie. Pierwotnie pw. Chrystusa, służył gminie reformowanej. W 1953 r. zamieniony na cerkiew.

17. TUNEL NEOGOTYCKI - stan obecny z XIX w. Znajduje się w okolicy nieistniejącego przedbramia bramy Świętojańskiej. W pobliżu tunelu znajduje się największy stargardzki bastion, zwany “Rondlem”, który oprócz swych podstawowych, obronnych funkcji, służył ludwisarzom w XVI - XVII w., jako miejsce do wytapiania dzwonów.

18. KOŚCIÓŁ ŚW. JANA - pojoannicki, trójnawowy, halowy, w stylu późnego gotyku. Początek budowy XIII w. Obecny kształt z XV w. Wieża zdobiona tzw. blendą stargardzką. Podniesienie hełmu wieży do wys. 99 m w latach 1892 - 1893. W obejściu chóru unikalne na Pomorzu, kryształowe sklepienia kaplic.

19. BRAMA MŁYŃSKA - (Portowa, Wodna) - z poł. XV w., unikat w skali europejskiej. W średniowieczu straże opuszczały na noc bronę do koryta rzeki. Zabezpieczała ona przed intruzami port stargardzki, znajdujący się wewnątrz obwarowań (wyjątek na znacznym obszarze). Na wieżach motyw tzw. blendy stargardzkie (pierwowzór w kościele Mariackim).  Wchodzimy na teren wyspy. Tu miał swe początki stargardzki organizm miejski.

20. SPICHLERZ - XVI w. W XVIII w. pełnił funkcję królewskiego magazynu solnego, później znów spichrza. Odbudowany - jedyny z czterech istniejących do 1945 r.

21. BASZTA BIAŁOGŁÓWKA - z I poł. XV w. Wysokość 30 m. Wewnątrz sześć kondygnacji wraz z lochem więziennym. Wejście do baszty na wysokości biegnącego tu dawniej, drewnianego ganku - hurdycji. Nazwa od koloru stożka, lub - jak chce legenda - od broniących jej białogłów. Za basztą w kierunku Iny - obszar zburzonej w 1295 r. siedziby kasztelana. Teren ten później jeszcze podwyższono, wzmacniając obwarowania o kolejny bastion artyleryjski.

22. BRAMA WAŁOWA - z I poł. XV w. Szczyty i sygnaturka renesansowe (XVI i XVII w.). Na ścianie południowej - wykusz latrynowy. Przed rozbiórką w 1780 r. - przedbramie, wzmocnione barbakanem po drugiej stronie Iny. Obecnie Brama Młyńska jest siedzibą Stargardzkiego Stowarzyszenia Miłośników Sztuk Plastycznych “Brama”.

Przekroczywszy most na Inie, opuszczamy wyspę. W odległości ok. 1 km, przy ul. Gdańskiej (poza Szlakiem) zobaczyć można największy - wys. 2,76 m - krzyż pokutny w Polsce z 1542 r. Wykuł go z wapienia gotlandzkiego Wawrzyniec Mader w akcie pokuty za zamordowanie Hansa Billekego. Idąc Szlakiem wzdłuż plantów, mijamy przebudowany niedawno most z 1910 r. Wzbogacono go m. in. o przepławkę dla ryb łososiowatych, które po latach wróciły do Iny.

23. ARSENAŁ MIEJSKI - 1500 r. Był miejscem produkcji, napraw i składowania broni. Później do 1875 r. - więzieniem kryminalnym a od pocz. XX w. - w ruinie. Odbudowa w 1974 r. Siedziba archiwum.

24. KAMIENICA GOTYCKA - (Dom Protzena, Stary Dom) - z II ćw. XV w. Odbudowana w latach 1957 - 59 r. Obecnie siedziba Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia. Wyjątkowo bogate zdobienia szczytu tzw. blendą stargardzką. Jedna z najświetniejszych, późnogotyckich tego typu budowli w Polsce.

Z budowli nieobjętych planem, rekomendujemy: monumentalne koszary tzw. czerwone z 1881-84 r. przy ul. 11-go Listopada, budynek I LO z 1882 r. (prezentowany przez Niemcy na Światowej Wystawie w Chicago) przy ul. Staszica 1 oraz budynek Urzędu Miejskiego z 1901 r. przy ul. Czarnieckiego 17, Hotel PTTK-oryginalny w formie budynek z 1876 r. Jeden z nielicznych obiektów Starego Miasta, który przetrwał zniszczenia 1945 r., jeden z najpiękniejszych w Polsce pomnik papieża Jana Pawła II